DE VISIE OP FOOD VAN TANKSTATION-ONDERNEMERS IS DOOR
DE JAREN HEEN FLINK VERANDERD. MAAR ONDANKS DAT ER
FLINKE STAPPEN ZIJN GEZET MET DE TOEVOEGING VAN MEER
VERSE, GEZONDERE EN VEGETARISCHE PRODUCTEN, WORDT
HET ETEN EN DRINKEN IN HET TANKSTATION NOGAL EENS
GETYPEERD ALS ONGEZOND. OOK HET VOEDINGSCENTRUM ZIET MOGELIJKHEDEN VOOR VERBETERINGEN, EN VOORZIET
TANKSTATIONS VAN ADVIES. “NEEM VOLKOREN ALS DE
STANDAARD.”

Smakeloos, klef, niet-vers; het zijn de meningen over tankstationbroodjes uit vervlogen tijden. Inmiddels is alles anders;
verse bereiding is eerder regel dan uitzondering, er wordt nagedacht over onderscheidende recepten en creaties en ingrediënten worden soms zelfs lokaal betrokken. “Er is veel veranderd”, erkent ook Liesbeth Velema, gedragsexpert van
het Voedingscentrum. “Maar”, zegt zijn er meteen bij, “vers bijvoorbeeld betekent niet meteen dat het ook gezond is. Bovendien zijn er nog altijd veel ongezonde producten te koop in het tankstation, producten die niet in de Schijf van Vijf staan. En als ik nog iets mag toevoegen; aan de kant van de zoetwaren is er de afgelopen jaren niet heel veel veranderd. Het zijn nog steeds grote hoeveelheden snoep die in de shops van de tankstations worden aangeboden. De klant komt binnen en ziet dat als eerste. Dat is dan ook de norm voor hem of haar, dat kan echt nog wel beter.”

De spagaat
Velema snapt de spagaat waarin tankstations zitten. “De ongezondere producten zijn veelal margerijker, en met ongezondere producten is het makkelijk om de consument te verleiden.” Maar het argument ‘de gast wil het gezonde
aanbod niet zien’ gaat er bij Velema niet in. “De gast wil het juist graag, en de vraag naar gezond en duurzaam groeit.”
Zij refereert hierbij aan een onderzoek van het Voedingscentrum zelf uit 2021, uitgevoerd door onderzoeksbureau
Flycatcher onder 1.500 mensen. “Daarin hebben we de vraag gesteld; in hoeverre maakt de omgeving minder snoepen en
snacken makkelijker? Maar 28 procent van de Nederlanders vindt dat er genoeg gezond aanbod is in tankstations, tegen bijvoorbeeld 31 procent in kiosken op de stations en 37 procent in de schoolkantines en bedrijfsrestaurants. In de supermarkt vindt 78 procent dat er voldoende gezond aanbod is”, aldus Velema. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat het met de ongezonde snacks wel wat minder mag. Meer dan de helft vindt dat in de verschillende eetomgevingen minder ongezonde snacks te koop moeten zijn. Velema: “Het is bekend dat de omgeving mensen onbewust sterk beïnvloedt in het maken van keuzes rondom eten en drinken. Niemand is dus helemaal vrij om eigen keuzes te maken. Ze worden bijvoorbeeld verleid een ongezonde snack te kiezen omdat er zoveel van ligt. En het ziet er vaak zo aantrekkelijk uit. Daarom is het juist belangrijk dat er veel smakelijke gezonde keuzes zijn. Want dan kiezen mensen dat sneller. Daarmee krijgen al die Nederlanders die minder willen snoepen en snacken een steuntje in de rug.”

In kleine stapjes
Velema adviseert tankstations om te starten met het ‘laaghangende fruit’. “Maak volkoren de standaard. Dus de gast bestelt een broodje en de medewerker pakt standaard een bruin volkorenbrood. Datzelfde geldt voor de tosti en panini; kies bruin als de standaard. En als de gast een wit broodje wil, dan kan die dat bestellen. Maar hij of zijn moet er wel om vragen. Nu is het vaak andersom. Dat geldt ook voor 48+ kaas dat vervangen kan worden door 30+ kaas.” Ook het aanbieden van bijvoorbeeld een watertje in de combideal in plaats van frisdrank of sap zet zoden aan de dijk, weet Velema. “Het zijn de kleine stapjes die zorgen voor veel verbetering.” Collega’s van haar hebben in 2019 een reeks tankstations bezocht en hebben daar een korte indruk gekregen van het aanbod. Ook zijn er gesprekken gevoerd met managers en medewerkers van tankstations over de totstandkoming ervan. “Het is niet volledig representatief, maar het gaf wel inzichten. En het was ook de aanleiding voor ons om te zeggen; nu gaan we met meerdere stakeholders, zoals brancheverenigingen en toeleveranciers praten en samen met de ondernemers op zoek naar verbeteringen van het aanbod. Tankstations lopen in onze ogen toch wat achter op andere sectoren en door samen te kijken waar de eetomgeving kan worden verbeterd, wordt winst behaald.”

Tips voor een gezondere eetomgeving
Voor die duurzamere en gezondere eetomgeving heeft het Voedingscentrum duidelijke richtlijnen. “Producten die je op een aantrekkelijke manier presenteert, in het zicht zet en makkelijk te pakken en te eten zijn, kiezen mensen sneller. Laat dat dus de gezondere en duurzamere opties zijn”, legt Velema uit. Ook adviseert het Voedingscentrum om steeds een behapbare stap te kiezen. “Het hoeft niet in één keer perfect. Tips voor een stap: maak het makkelijk, zorg dat in
ieder geval groente, fruit en water goed beschikbaar zijn en bied veel gezonde varianten aan, liefst producten die lokaal worden betrokken. Dat is vaak duurzamer. En kies een productcategorie waar je nog kunt verbeteren, zet minder
gesuikerde frisdranken neer of biedt alleen dranken zonder suiker aan.” Over de presentatie zegt het Voedingscentrum
dat mensen goed te beïnvloeden zijn door naast het reguliere aanbod ook vegetarische of plantaardige opties aan te bieden. “En ook niet onbelangrijk; maak alleen reclame voor gezond eten en drinken. Nu zie je nog te vaak bij de kassa
de snoepaanbiedingen liggen. En gasten worden zelfs verleid door de medewerker met speciale aanbiedingen. In negen van de tien gevallen gaat het dan om ongezonde producten. Met andere woorden; pas ook je marketing- en prijsbeleid
aan. Je kunt ook alleen suikervrije kauwgum actief aanbieden bij de kassa in die ‘twee voor maar 1,50’-aanbiedingen. Ik hoop dat tankstations op den duur hun verantwoordelijkheid daarin nemen”, aldus Velema. Het kan volgens haar hierbij ook helpen om live cooking te introduceren. “In de wereld van bedrijfscatering zie je dat een kok op deze manier makkelijker gezonde en duurzame gerechten aan de man kan brengen. De reden daarvan is dat men het ziet, het ruikt en er een professional staat te koken die er iets bij kan vertellen. De vraag is in hoeverre dit voor tankstations haalbaar is, maar aangezien mensen in verband met elektrisch laden langer verblijven op het tankstation, zou dit een kans kunnen zijn. De beleving, de smaak zet ook aan tot het maken van gezondere keuzes.”

Keuzegedrag
Er zijn verschillende aspecten in het aanbieden van voedsel die van positieve invloed kunnen zijn op keuzegedrag, zoals het vergroten van het aandeel gezonde keuzes. Maar ook kleine veranderingen in de plaatsing en toegankelijkheid van producten, of het gemak waarmee producten te consumeren zijn, kunnen al leiden tot een verandering in keuze voor die producten. De wijze waarop keuzes worden gepresenteerd, is altijd van invloed op de keuzes die mensen maken. Het gaat erom dat, met een sjiek woord, de keuzearchitectuur zodanig wordt ingericht dat deze het doel dat de meeste mensen hebben, namelijk gezond leven, ondersteunt. Consumenten een duwtje in de goede richting geven, ook wel ‘nudging’ genoemd, zonder daarbij hun vrijheden in te perken. De ongezonde keuze verdwijnt dus niet, maar de gezonde optie wordt makkelijker gemaakt.

Schijf van Vijf als de basis
De Schijf van Vijf is de basis in de voorlichting door het Voedingscentrum. Maar wat is nu de Schijf van Vijf? Het is kort gezegd een voedingsvoorlichtingsmodel met 5 vakken vol gezonde producten. De basis is simpel; je eet gezond en duurzaam als je: vooral uit de Schijf van Vijf eet, elke dag uit elk vak de aanbevolen hoeveelheden neemt, varieert binnen de verschillende vakken en niet te veel en niet te vaak buiten de Schijf van Vijf kiest. Overigens heeft de Schijf van Vijf ook weleens ter discussie gestaan. Zo is bij een update kaas stilletjes verdwenen uit het voorlichtingsmodel
voor gezonde voeding en in 2016 weer teruggekomen in de vorm van 30+ kaas, omdat de calcium erin bijdraagt aan een gezond voedingspatroon. Ook zijn er discussies geweest over onder andere de plek van bonen binnen de Schijf van Vijf.